نقدی بر بازگشایی مراکز آموزشی

امور تعلیم و تربیت فرزندان یک ملت و جامعه، ابزار تبلیغاتی و مصرفی نیست که دولت ها در آن فتح الفتوح نمایند و با پروپاگاندا و تبلیغات یک سویه، تلاش ها و زحمات طاقت فرسای معلمان و اساتید و برنامه ریزان آموزشی را که از جان و هستی مایه می گذارند نادیده انگاشته و نه اینکه باری از دوش آنان برنمی دارند بلکه جان خسته و بی انگیزه آنان را خسته تر و فرسوده تر نمایند.

از ابتدای سال 1401 بنا بر مصوبه ستاد ملی کرونا مدارس و دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی به صورت حضوری بازگشایی شدند، ضمن استقبال از این اقدام اصولی (گر چه کمی شتابزده) نکاتی در فرآیند این تصمیم مشاهده گردید که در صورت غفلت می تواند خسارات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد:

1. در فضای عمومی کشور به ویژه در انعکاس این تصمیم توسط دولت و صدا و سیما، به نحوی اغراق آمیز موضوع بیان گردید که گویا دو سال گذشته همه مراکز آموزشی تعطیل بودند و اینک وقت بازگشایی مدارس و دانشگاه ها آغاز گردیده و حتی صدا و سیما نسبت به پخش سرودهای رسمی و ملی بازگشایی مدارس اقدام و بعضاً در تعدادی مدارس زنگ بازگشایی مراکز آموزشی نواخته شد، غاقل از اینکه طی دو سال گذشته فعالیت های آموزشی مدارس و دانشگاه ها علیرغم همه سختی ها و محدودیت ها با تلاش شبانه روزی معلمان و اساتید و دست اندرکاران امور آموزشی کاملاً دایر و برقرار بوده است و همه تلاش ها مصروف بر این بوده که یک روز هم آموزش تعطیل نشود. بنابراین رویکرد بسیار غلط و احساسی و غلوآمیر و مغایر با واقعیت بوده است.

2. در عین حالی که طی دو سال گذشته به واسطه شیوع ویروس کرونا آموزش به صورت حضوری امکان پذیر نبود اما آموزش مجازی جایگزین آموزش حضوری شد و توانست بار این مسئولیت بزرگ را در این شرایط خاص در ایران و جهان علیرغم نبود آمادگی های کافی و لازم توسط ذینفعان برعهده بگیرد. گرچه دلایل متعددی قابل ذکر است که نواقص وکاستی هایی در کیفیت برخی یادگیری ها ممکن است حاصل شده باشد که عموماً هم برعهده دولت هاست نه دست اندرکاران آموزش که امری بدیهی است. اما باید پذیرفت که آموزش و یادگیری طی این دو سال تعطیل نبوده است که امروزه برخی نسبت به گذشته اظهار ندامت نمایند وگویا خطایی انجام شده که باید پوزش خواسته شود. این نوع اطلاع رسانی یا با اهداف تبلیغاتی و بزرگ جلوه نمودن کارهای برخی مسئولین است و یا ناشی از کم اطلاعی از روند تحولات جهانی به ویژه در حوزه کارکرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و یادگیری بر بستر الکترونیکی و شبکه جهانی وب می باشد، در غیر این صورت عقل سلیم حکم می کرد مقامات عالی کشور و صدا و سیما آنچه توسط آموزشگران طی دوسال گذشته انجام شده است مورد تقدیر و تشویق قرار دهند نه توبیخ و ملامت و اظهار ندامت و شرمندگی.

3.یکی از ناشی گری های انجام شده در این تبلیغات پر سروصدا نادیده انگاشتن اهمیت، جایگاه و بهره مندی از فناوری های اطلاعات و ارتباطات در امر آموزش و یادگیری یا آموزش مجازی است. آموزش مجازی طی سه دهه گذشته در ایران و جهان سازوکاری را فراهم نموده که دسترسی به آموزش را آسان، کم هزینه، فراگیر و ارائه آن را در هر زمان و در هر مکان و با رعایت استانداردها و تجارب جهانی و بهره مندی از ابزارهای های چندرسانه ای (Multi media) همچون صوت و تصویر و انیمیشن و… فراهم نماید. از همه مهمتر با رویکرد مشارکت و مسئولیت پذیری یادگیرندگان (social learning) تلاش شده یادگیری تقاضا محور به جای عرضه محور همراه با یادگیری دیجیتالی (Digital learning) و یادگیری عمیق Deep learning) ) گسترش یابد. روند تحولات جوامع به گونه ای است که امروزه بدون بهره مندی از فناوری نوین ارتباطی و اطلاعاتی نمی توان ماموریت های آموزشی را به درستی محقق نمود و آموزش مجازی بستر مناسبی برای ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی و خدماتی در همه مقاطع تحصیلی به ویژه در مقاطع دانشگاهی است. قطعاً فردایی نزدیک و در دسترس است که موج های چهارم و پنجم انقلاب جهانی یعنی موج مجازی (Virtual wave) فراگیر شود و فناوری های تحول آفرین همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، شبکه های اجتماعی، تحول دیجیتال، یادگیری در بستر موبایل و… همه مولفه های آموزش را متاثر سازند. آیا جز با آموزش مجازی یا e-learning می توان بستر یادگیری و آموزش را مهیا ساخت؟

4. آموزش مجازی طی دو سال گذشته دستاوردهای بزرگی را در حوزه آموزش برجای گذاشته است از جمله: آشنایی و بهره گیری و کسب مهارت دانش آموزان، دانشجویان، معلمان و اساتید و دست اندرکاران امور آموزشی از کامپیوتر و اینترنت و سامانه های یادگیری، تولید محتوی الکترونیکی، بهره مندی صحیح از شبکه های اجتماعی، استفاده درست از فضای مجازی، آشنایی و کار عملی با سامانه های آموزشی و مهارت های پایه کامپیوتر و فناوری های ارتباطات و اطلاعات همکاری های بین بخشی به ویژه درمحیط های دانشگاهی ، کاهش باردولت ومشارکت بخش خصوصی درپشتیبانی های آموزشی ، تعامل وتوسعه همکاری های بین المللی ازجمله درمحیط های دانشگاهی ، مشارکت موثرخانواده ها درتعلیم وتربیت فرزندان و..

فراموش نشود در گذشته چه میزان معلمان و اساتید در بهره گیری از کامپیوتر و اینترنت توفیق داشته اند و برای یادگیری این فناوری های نوین چه مقاومت هایی را انجام می دادند و حتی در برخی از مواقع کامپیوتر را رقیب معلمان در یادگیری تلقی می کردند.

انصاف نیست و بلکه جفا است که خدمات بزرگ این تکنولوژی تحول آفرین نادیده انگاشته شود. نظام های آموزشی ما فرسوده و نیاز به تغییرات اساسی در رویکردها و ابزارها و قابلیت ها دارند. آموزش مجازی و فناوری های آموزشی مهمترین بستر برای تغییر و تحول و نوآوری در نظام های آموزشی است و این یک اختیار نیست بلکه الزام محیطی است که دیر یا زود باید به استقبال آن رفت.

5. اینک که بازگشایی مدارس و دانشگاه ها با شتاب و تبلیغات غیرمتعارف آغاز گردیده و قطعاً با محدودیت ها و موانع فراوانی در ادامه مواجه خواهد شد، جا دارد دست اندرکاران و تصمیم سازان و سیاست گذاران کشور به ویژه دست اندرکاران آموزشی در چند ماهه تا شروع سال تحصیلی آینده اهتمام نمایند که با مطالعه همه جانبه و ارزیابی نقاط ضعف و قوت اجرای آموزش مجازی در دو سال گذشته، برای سال های آینده به نحوی برنامه ریزی آموزشی نمایند که مراکز آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه ها از یک سو از ظرفیت و ابزارها و سامانه های یادگیری و قابیلت آموزش مجازی در امر آموزش استفاده نمایند و از سوی دیگر دانش آموزان و دانشجویان را به کلاس ها و برنامه های حضوری تشویق نمایند و مدل تلفیقی یا (blended learning) را به عنوان یک “الگوی موفق آموزشی” مشابه اغلب مدارس و دانشگاه های پیشرفته جهان در مراکز آموزشی پیاده سازی نمایند.

این تجربه موفق مدارس و دانشگاه های جنوب شرقی آسیا و کشورهای حوزه اسکاندیناوی است که در رتبه بندی جهان جایگاه خود را بهبود و ارتقاء بخشیده اند.

همراهی و همکاری معلمان و اساتید تعلیم و تربیت با عشق به حرفه معلمی عجین شده است و بقول فخرالشعرا ایرج میرزا :